Symfonie voor een belegerde stad

Ik kwam een paar weken geleden een boek tegen in de bibliotheek, bijna 600 pagina's dik, over slechts één symfonie. Symfonie van honger, dood en hoop, geschreven door Brian Moynahan over de Zevende van Sjostakovitsj. Ik besefte weer hoe ongelooflijk veel er over juist dit werk te vertellen is. Het boek was niet te leen dus ik heb het alleen doorgebladerd. Kopen had gekund, maar mijn boekenplanken raken een beetje vol. En op internet is natuurlijk ook een hoop te vinden. 

De symfonie staat deze week bij ons op de lessenaars, dus alle reden om er weer eens over te lezen en na te denken. Bijvoorbeeld over de vraag hoe deze symfonie uitgegroeid is tot een waar monument. In feite is het gewoon één van de vijftien die Sjostakovitsj schreef, hoewel het waarschijnlijk wel de langste is en voor de grootste bezetting. 

Al vanaf de Eerste, die hij nog als conservatoriumstudent schreef, had hij de aandacht ook internationaal op zich gevestigd. En sindsdien was eigenlijk elke nieuwe symfonie een event, in een Sovjet Unie waar muziek een belangrijke plaats innam in het culturele en het politieke leven. Waar discussies gevoeld werden over de waarde van de muziek voor de communistische heilstaat. Toen hij in 1936 van formalisme beschuldigd werd, n.a.v. een opera, durfde hij de Vierde niet uit te voeren. Die zou voor decennia in een diepe la verdwijnen. Met de Vijfde revancheerde hij zich en de originele Zesde was in 1939 een redelijk succes, met voor en tegenstanders. Daarna was het natuurlijk tijd voor een Zevende,  maar toen hij daar in 1941 aan begon zag de wereld er heel anders uit. 

De oorlog had Rusland bereikt. Hitler was, ondanks een niet-aanvalsverdrag in juni het land binnengevallen, en de stad Leningrad was een van de belangrijkste aanvalsdoelen. Vanwege zijn status, zijn strategische ligging, zijn symbolische waarde als vroegere hoofdstad, en misschien ook nog wel vanwege de naam Lenin. Het was de stad waar Sjostakovitsj was geboren, opgegroeid, opgeleid, de revolutie had meegemaakt. en waar hij nog steeds woonde en als leraar aan het conservatorium werkte. Hij had daar natuurlijk ook het schrikbewind, met vele slachtoffers in zijn directe omgeving, meegemaakt, maar het was een stad waar hij van hield.

Toen hij begon met componeren, op 19 juli, waren de Duitse troepen nog niet genaderd maar al wel op weg. Je weet niet wat hij anders voor Zevende geschreven zou hebben, maar het is wel logisch dat de dreiging en de strijd een plaats in de muziek kregen, hoewel het ook goed kan zijn dat hij muzikale ideeën van eerdere datum erin verwerkt heeft. 

Toen hij eenmaal voor een klassiek vierdelige schema had gekozen bedacht hij titels als: Oorlog, herinnering, de weidsheid van ons land en overwinning, die hij later weer schrapte. Het zijn de unieke omstandigheden waaronder het componeren heeft plaatsgevonden, in een belegerde stad, die enorm zouden bijdragen aan de reputatie van de symfonie.

Lees de volledige blog via de website van Eelco.